Historia przekształceń kościoła p.w. św. Mikołaja, prac remontowo-konserwatorskich
Niekorzystne położenie świątyni oraz trudne czasy historii były głównymi czynnikami determinującymi kolejne jej przekształcenia. Budowla posadowiona była na wyjątkowo niekorzystnym terenie depresji, grząskim i podmokłym. W odległości 60m od rzeki Tuga, która pomimo usypania wałów przeciwpowodziowych występowała z koryta powodując nieodwracalne zniszczenia w konstrukcji świątyni. Do najgroźniejszego z tego typu zdarzeń doszło w 1622 roku, kiedy to wały uległy przerwaniu i woda wielką falą wdarła się do świątyni, podmyła fundamenty i ostatecznie doprowadziła do zawalenia się nawy. Jak wynika z protokołów wizytacyjnych, między rokiem 1637 a 1647 budynek świątyni ucierpiał na skutek kolejnej powodzi. Zniszczenia były na tyle poważne, że rozebrano ściany nawy i zastąpiono je nową konstrukcją ryglową. Wykonano nową więźbę dachową, niższą od poprzedniej. Liczne podtopienia i ciągle zawilgocona zakrystia przy ścianie północnej wymusiły decyzję o podniesieniu poziomu gruntu wokół kościoła o około pół metra. Zdemontowano posadzkę i podniesiono poziom podłogi wewnątrz świątyni. W 1639 r. w obrębie terenu kościelnego wybudowano plebanię. Z tego okresu pochodzi większość wyposażenia ruchomego świątyni.
W lustracji parafii przeprowadzonej przez biskupa A. Leszczyńskiego w 1647 roku odnotowana zostaje informacja o murowanej podstawie wieży, prezbiterium nazwano „es muro solido” a nawę „ese muro lignis intermiseto”. W 1684 jej górna część, drewniana, zostaje odnowiona. Wykonania przebudowy podejmuje się w 1687 roku sołtys Petershagen (Cyganka) Peter Conradt pełniący funkcję mistrza budowlanego. Drewniana nadbudowa zostaje rozebrana i zastąpiona nową konstrukcją. Wieża zyskuje nową dzwonnicę i hełm. Powstaje niska podstawa z cegły i drewniana nadbudowa. Wieża z czasem przechodzi dwukrotnie renowacje. W 1767 r. otrzyma nowy hełm. Wiosną 17 marca 1768 roku szczyt wieży zostaje zdmuchnięty porywami burzy. Tego samego roku, 27 sierpnia odbudowano wieżę, a w 1848 r. wymieniono gont. W 1846 roku wybudowano nową zakrystię od strony południowej. Zakrystia gotycka nie była używana od 1647 r.i z czasem została rozebrana. Kolejne prace w obrębie wieży i świątyni zostają przeprowadzone w 1912 r.
W części prezbiterium zostaje wykonane oblicowanie dolnych partii ścian południowej i północnej. W tym stanie kościół przetrwał do 1945 roku. W związku z zagrożeniem nadchodzącym wraz ze wschodnim frontem postanowiono rozebrać górną, drewnianą część wieży. Jak twierdzą naoczni świadkowie, ten zabieg podyktowany był zamiarem zlikwidowania punktu orientacyjnego. W 2009 roku przeprowadzone gruntowne prace przy fundamentach całego kościoła w tym i u podstawy wieży. W latach 2015-2017 prowadzono prace konserwatorskie przy podstawie wieży, konserwacji lica ścian. W międzyczasie sporządzono projekt budowlany rekonstrukcji drewnianej nastawy wieży (2016 r.) W 2017 roku rozpoczęły się pierwsze prace przy rekonstrukcji drewnianej nastawy wieży. Na podstawie opracowanej dokumentacji technicznej i budowlanej z 2016 roku wymieniono strop. W następnych latach zgromadzono drewno konstrukcyjne dla rekonstrukcji wieży, które sezonowane było 5 lat. Drewno konstrukcyjny przygotowane było przez tartak w Sztutowie p. Adama Jaworskiego. W 2023 wykonano rekonstrukcje głównego korpusu drewnianej nastawy wieży, a w 2024 roku zrekonstruowano hełm wieży i pokryto go modrzewiowym gontem. W 2025 roku wykonano drewnianą konstrukcje dzwonnicy w wieży, na której umieszczono dwa dzwony: większy dzwon o wymiarach 1 175 mm i wadze 700 kg, z 1922 roku, z napisem GERECHT DURCH DEN GLAUBEN (SPRAWIEDLIWI PRZEZ WIARĘ) tonacja ges1 oraz dzwon mniejszy, o wymiarach 960 mm, wadze 400 kg z 1922 roku, z napisem GOTT IST DIE LIEBE (BÓG JEST MIŁOŚCIĄ) tonacja b1.
W 1979 roku spłonął dach zakrystii. pożar naruszył również część więźby dachowej. Nadpalone belki konstrukcyjne dachu świątyni wzmocniono łatami drewnianymi, a dach zakrystii odbudowano. Początek XXI wieku to czas szeroko zakrojonych prac remontowo- konserwatorskich. Warto wspomnieć, że parafia greckokatolicka właściciele świątyni oraz terenu wokół została dopiero w 2002 roku na mocy przekazania przez diecezję elbląską Kościoła Rzymskokatolickiego.
Poniżej podajemy zadnia remontowo-konserwatorskie poszczególnych latach.
Prace Konserwatorsko-Remontowe przy zabytku Kościół p.w. św. Mikołaja w Żelichowie Cyganku wykonano dzięki finansowemu wsparciu:
Rok 2007
Zadanie: Remont dachu
- Fundusz Kościelny
Rok 2008
Zadanie: Remont dachu
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Archieparchia Przemysko-Warszawska Kościoła Greckokatolickiego w Polsce
Rok 2009
Zadanie: Remont fundamentów
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
Zadanie: Renowacja krzyża misyjnego
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Remont sali parafialnej
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2011
Zadanie: Rewitalizacja dawnego cmentarza przykościelnego
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2012
Zadanie: Orzeczenie stanu zachowania ścian ryglowych
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja dwóch antepediów kurdybanowych
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2013
Zadanie: Remont poddasza, klatki schodowej, inst. Wod-kan, CO, elekt. Elewacja akademii św. Mikołaja
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Konferencja Episkopatu Ameryki
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2015
Zadanie: Remont ścian ryglowych z wymianą stolarki okiennej.
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Wymiana instalacji elektrycznej
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja ściany zachodniej podstawy wieży
– Gmina Nowy Dwór Gdański
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2016
Zadanie: Zakup i montaż instalacji antywłamaniowej i ppoż.
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja lica ściany podstawy wieży z wymianą stolarki okiennej w podstawie wieży i prezbiterium
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Gmina Nowy Dwór Gdański
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadnie: Opracowanie dokumentacji technicznej, projektu budowlanego rekonstrukcji drewnianej części wieży
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
Zadanie: Zabezpieczenie czterech obrazów wielkoformatowych
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2017
Zadanie: Konserwacja ściany południowej podstawy wieży
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Wymiana stropu dachu nad podstawą wieży
- Europejski Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja żyrandola 1744 r. oraz wiecznej lampki
- Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2019
Zadanie: Konserwacja wschodniej części ściany północnej kościoła
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Gmina Nowy Dwór Gdański
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2020
Zadanie: Konserwacja elementów kamiennych z lapidarium
- Europejski Fundusz Rozwoju Obszarów Wiejskich
Zadanie: Orzeczenie stanu zachowania elementów wyposażenia kościoła
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja profilaktyczna empory
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2021
Zadanie: Konserwacja profilaktyczna stropu
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim
- Gmina Nowy Dwór Gdański
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja profilaktyczna empory, etap 2
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2022
Zadanie: Konserwacja wschodniej części ściany południowej
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim
- Gmina Nowy Dwór Gdański
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja profilaktyczna krucyfiksu tęczowego
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Renowacja ikonostasu
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Zabezpieczenie ław barokowych
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2023
Zadanie: Konserwacja południowej części ściany wschodniej
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim
- Gmina Nowy Dwór Gdański
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja dwóch obrazów z parapetu empory
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja profilaktyczna ambony
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Rekonstrukcja korpusu wieży drewnianej nastawy
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja czterech obrazów ewangelistów i carskich wrót ikonostasu
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Rok 2024
Zadanie: Rekonstrukcja hełmu wieży
- Minister Kultury i Dziedzictwa Narodowego
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim
Zadanie: Zakup i transport dzwonów do parafii z 1922 roku
- Gmina Nowy Dwór Gdański
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Opracowanie programu prac konserwatorskich dla ambony
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja gotyckiej mensy ołtarza głównego
- Rządowy Program Odbudowy Zabytków
Rok 2025
Zadanie: Konserwacja mensy ołtarza głównego
- Rządowy Program Odbudowy Zabytków
Zadanie: Konserwacja nastawy ołtarza głównego
- Rządowy Program Odbudowy Zabytków
Zadanie: Wymiana blatów w ołtarzach bocznych
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
Zadanie: Konserwacja obrazu wielkoformatowego „Biczowanie Jezusa”
- Urząd Marszałkowski Województwa Pomorskiego, Województwo Pomorskie
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Starostwo Powiatowe w Nowym Dworze Gdańskim
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie
- Prywatni ofiarodawcy
Zadanie: Konserwacja obrazów empory organowej „pokłon trzech króli” oraz „Modlitwa Jezusa w ogrójcu”
- Pomorski Wojewódzki Konserwator Zabytków
- Parafia Greckokatolicka p.w. św. Mikołaja w Żelichowie