Z momentu, kiedy przyjechałem do Białegostoku jako duszpasterz grekokatolików na Podlasiu parafianie, których dzieci uczęszczają do szkół ponaglali mnie, abym zrobił wszystko, żeby ich dzieci mogły uczyć się religii greckokatolickiej w swoich szkołach. Rodzicom bardzo zależało, aby dzieci mogły uczyć się swojej religii, którą prowadzić będzie ich kapłan. Determinacja parafian sprawiła, że w 2021 roku podjąłem starania, aby od września rozpocząć pracę w szkole z naszymi dziećmi. Niestety napotkałem na mur zdawałoby się nie do przebicia. Urzędnicy Miasta w Departamencie Edukacji oznajmili mi, że nic nam się nie należy i proszę więcej nie przychodzić. Wtedy wraz z rodzicami rozpoczęliśmy pisemną korespondencję z miastem i z dyrekcją szkół. Po wielu naciskach w Szkole Podstawowej nr 9, organ przyznał w arkuszu organizacji pracy 2 godziny tygodniowo na zajęcia z religii dla klas: IV, V,VII i VIII, niemniej jednak Dyrektor Szkoły nie dostosował indywidualnych planów lekcji uczniów wchodzących w skład grupy międzyklasowej. W konsekwencji prowadziłem zajęcia dla każdego z uczniów indywidualnie (dostosowuje się do indywidualnych planów lekcji uczniów). Zamiast więc realizować 2 godziny tygodniowo realizowałem w ramach wolontariatu 8 godzin lekcyjnych. Tak było w roku szkolnym 2021/2022 oraz 2022/2023. Na tym moje kłopoty z urzędnikami miasta się nie skończyły. W ciągu roku wzywano mnie do Departamentu Edukacji udowadniając mi, że moja misja kanoniczna jest nieważna i wiele innych. W roku szkolnym 2023/24 w SP3 pozbawiono dzieci możliwości uczestnictwa lekcjach religii greckokatolickiej i to stało się momentem zwrotnym dla naszych kolejnych działań.
RELIGIA W BIAŁYMSTOKU
PRAWO CZY PRZYWILEJ?
29 czerwca 2023 w imieniu rodziców wniosłem skargę do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku na czynności Urzędu Miasta w Białymstoku w przedmiocie organizacji i ustalenia wymiaru nauczania religii greckokatolickiej. 31 października 2023 odbyła się rozprawa w WSA w Białymstoku. Wyrok z dnia 14 listopada 2023 roku wraz z uzasadnieniem otrzymaliśmy 08 grudnia 2023 roku.
Ukraińcy wyznania greckokatolickiego, którzy mieszkają w Białymstoku już od wielu lat i posiadają obywatelstwo oraz Ukraińcy, którzy w Białymstoku znaleźli się ze względu na rosyjską napaść na Ukrainę są zaskoczeni, postawą miasta wobec nich ich dzieci. W odróżnieniu od krajów byłego bloku sowieckiego w Polsce jak i w większości krajów europejskich nauczanie religii odbywa się w ramach systemu Oświaty Publicznej. Dlaczego więc miasto nie daje możliwości korzystania z prawa. Dla Ukraińskiej Cerkwi Greckokatolickiej religia w szkole to możliwość budowania tożsamości religijnej i Narodowej, zdobywanie przez dzieci wiedzy o swojej tradycji, ale również kontakt ze swoim ojczystym językiem. To co w Polsce gwarantuje prawo – niestety w Białymstoku jest przywilejem, o który trzeba walczyć przed sądem. Wobec naszej społeczności, zostało naruszone prawo i przykro jest nam, że musieliśmy odwoływać się, aż do sądu. Najbardziej przykrym nie była nawet niekompetencja urzędników, ale brak empatii, zrozumienia, życzliwości i brak dobrej woli. Tylko dzięki wierze duszpasterza, determinacji rodziców i naszego ordynariusza Władyki Arkadiusza Trochanowskiego dzisiaj mamy korzystny dla nas wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego, w którym sąd wykazał, iż urzędnicy Miasta Białystok naruszyli nie tylko prawo oświatowe ale również konstytucję Rzeczpospolitej zgodnie z którą rodzice mają prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Na miasto Białystok prawo nakłada obowiązek gwarancyjny (nawet dla jednego dziecka jak podkreślił w uzasadnieniu Sąd), w wyniku, którego członkowie kościołów mogą realizować swoje konstytucyjne prawo do wychowywania dzieci zgodnie z własnym przekonaniem przez uczestnictwo w zajęciach prowadzonych przez przedstawicieli danego kościoła. Czujemy się dyskryminowani przez Miasto Białystok, zabrakło urzędnikom dobrej woli wobec dzieci i rodziców deklarujących chęć uczestnictwa w swojej religii. Działanie i decyzje miasta budują przekonanie, że w ich systemie dzieci są najmniej istotne. Obecnie czekamy na decyzję władz miasta i spodziewamy się zastosowania wyroku od nowego semestru.
Aktualnie, w roku szkolnym 2023/2024, do lekcji religii grekokatolickiej w białostockich szkołach chciało przystąpić 20 dzieci, lecz tylko 4 z nich ma zapewnioną religię greckokatolicką w swojej szkole.
W imieniu rodziców dziękuję sędziom za tak rzetelne pochylenie się nad naszą sprawą. Dziękuję naszemu radcy prawnemu panu Przemysłowi Brzozowskiemu oraz wielkie podziękowanie dla Centrum Ochrony Praw Chrześcijan, których celem jest angażowanie się w obronę środowisk zagrożonych prześladowaniem a którzy mają wkład w profesjonalnym przygotowaniu skargi do sądu.
o. Andrzej Zalewski SVD
Fragmenty z wyroku WSA w Białymstoku
w sprawie religii greckokatolickiej w Białostockich szkołach
Uzasadnienie wyroku strona 9
przepisy prawa (rozporządzenie MEN) nie przewidują ustalania wymiaru nauczania religii bądź organizacji nauczania religii w drodze decyzji lub postanowienia; nie istnieje podporządkowanie organizacyjne Parafii względem władzy miasta Białegostoku; organ prowadzący szkołę wskazuje sposób organizacji nauczania na podstawie konkretnych przepisów prawa (rozporządzenie MEN), w oparciu o kryteria tam wskazane a nie wyłącznie na zasadzie umowy i porozumienia równorzędnych stron; czynność dotyczy materii, którą zajmuje się administracja publiczna, bowiem w ramach organizacji nauki religii na organ prowadzący szkołę (w tym przypadku Miasto Białystok) nałożono obowiązek gwarancyjny, w wyniku którego członkowie kościoła bądź związków wyznaniowych mogą realizować swoje konstytucyjne prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi poglądami i przekonaniami przez uczestnictwo dzieci w zajęciach prowadzonych przez przedstawicieli tych kościołów lub związków wyznaniowych.
Uzasadnienie wyroku strona 11
w zakresie roku szkolnego 2023/2024 wyrok będzie miał znaczenie nakreślające sposób interpretacji przepisów stosowanych w sprawie.
Uzasadnienie wyroku strona 12
Podjęta czynność powinna też mieć oparcie w materiale dowodowym zgromadzone w aktach administracyjnych. Wskazanie przesłanek podjęcia czynności o takiej a nie innej treści należy wyprowadzić z konieczności respektowania zasady demokratycznego państwa prawa (artykuł 2 Konstytucji RP) a więc państwa w którym procedury i podejmowane rozstrzygnięcia bądź czynności są maksymalnie transparentne. Tymczasem z podjętej czynności powyższe w żaden sposób nie wynika.
Uzasadnienie wyroku strona 13 i 14
Interpretacja przypisu §2 rozporządzenia MEN nie może pomijać treści artykułu 48 ustawy 1 i art. 53 ustawy 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którymi rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględnić stopień dojrzałości dziecka a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania; rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.
Uzasadnienie wyroku strona 15
Organizacja nauczania religii dla mniejszych niż 7 liczby uczniów (wychowanków) w klasie lub oddziale nie zwalnia organu z obowiązku realizacji celów systemu oświatowego wynikającego z ustawy Prawo oświatowe, w tym celów wynikających z przepisów art. 1 pkt 1 i 5 ustawy Prawo oświatowe.
Uzasadnienie wyroku strona 18
Uwzględnienie wyłącznie etapów edukacyjnych i pogrupowanie tylko w ten sposób uczniów w ramach między szkolnych zajęć z religii wywołuje niebezpieczeństwo tworzenia grup zbyt zróżnicowanych wiekowo a więc i rozwojowo (inny poziom dojrzałości prezentuje uczeń klasy 4 a inny klasy 8). Z drugiej strony organizowanie zajęć wyłącznie rocznikowo – przy znikomej ilości uczniów wydaje się przeczyć wymaganiom racjonalności i ekonomii, ale też nie wynika wprost z analizowanych regulacji, który wymagania rocznikowego nie wprowadzają. Klasa 1-3, 4-6, 7-8 taką propozycję złożyła skardze Parafia.
Uzasadnienie wyroku strona 20
mniejsza ilość osób w grupie nie może wpływać na wymiar godzin nauki religii.
Uzasadnienie wyroku strona 23
Decyzję o złożeniu pisemnego życzenia zorganizowania lekcji religii autonomicznie podejmują rodzice i nie może powstać sytuacji w której dyrektor placówki informuje rodziców o braku lekcji religii w ofercie szkoły. O tym, że lekcje te znajdą się bądź też nie w „ofercie” decyduje treść §2 rozporządzenia MEN należycie zinterpretowana. Rodzice powinni otrzymać informacje o trybie organizowania zajęć religii wynikającym z rozporządzenia MEN a dalej o skutkach podjętych na tęj postawie prób zorganizowania zajęć. Dopiero mając pełną wiedzę mogą podjąć decyzję czy podtrzymują wniosek o organizację lekcje religii czy też z uwagi na zaproponowaną formę tych zajęć, jednak nie.
Uzasadnienie wyroku strona 24
Nadal bowiem aktualny pozostaje obowiązek zorganizowania nauki lekcji religii nawet dla jednego ucznia w szkole, z tym że obowiązek ten może zostać uznany za wypełniony w formie międzyszkolnej nie tylko wówczas, gdy – tak jak przed nowelizacją – grupa międzyszkolna będzie liczyła co najmniej trzech uczniów. Innymi słowy, nadal istnieje obowiązek zorganizowania nauki religii dla jednego ucznia (w wymiarze wynikającym z § 8 ust. 1 rozporządzenia, z wyjątkiem wynikającym z ust. 1 zdanie drugie) z tym że w formach przewidzianych w § 2 rozporządzenia MEN.
CAŁOŚĆ WYROKU I UZASADNIENIA
po rozpoznaniu w Wydziale II na rozprawie w dniu 31 października 2023 r. sprawy ze skargi Parafii p.w. Świętej Trójcy Ukraińskiego Greckokatolickiego Kościoła Eparchii Olsztyńsko-Gdańskiej w Białymstoku na czynność Prezydenta Miasta Białegostoku z dnia 30 maja 2023 r. nr EDU-VIII.4424.033.48.2023 w przedmiocie organizacji i ustalenia wymiaru nauczania religii katolickiej obrządku greckokatolickiego (bizantyjsko-ukraińskiego) szkołach, dla których organem prowadzącym jest Miasto Białystok.
1. stwierdza bezskuteczność zaskarżonej czynności;
2. zasądza od Prezydenta Miasta Białegostoku na rzecz skarżącej Parafii p.w. Świętej Trójcy Ukraińskiego Greckokatolickiego Kościoła Eparchii Olsztyńsko-Gdańskiej w Białymstoku kwotę 697 (słownie: sześćset dziewięćdziesiąt siedem) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania sądowego.
UZASADNIENIE
Sygn. akt II SA/Bk 553/23
I. W piśmie z 31 sierpnia 2022 r. Administrator Greckokatolickiej (bizantyjsko-ukraińskiej) Parafii p.w. Świętej Trójcy w Białymstoku (dalej: Parafia, skarżąca) zwrócił się do Prezydenta Miasta Białegostoku o usunięcie przeszkód w organizacji nauki religii katolickiej (obrządku greckokatolickiego, bizantyjsko-ukraińskiego) w placówkach szkolnych w Białymstoku. Przedstawił trudności związane z tą organizacją wynikające przede wszystkim z utworzenia grup międzyszkolnych bez uwzględnienia programu nauczania, rozwoju psychofizycznego dziecka i dostosowania przekazywanych treści do dojrzałości dziecka.
W okresie wrzesień – listopad 2022 r. doszło do wymiany korespondencji między Miastem Białystok jako organem prowadzącym szkoły a ww. Administratorem oraz Biskupem Eparchii Olsztyńsko-Gdańskiej Kościoła Greckokatolickiego. Podmioty te prezentowały własne stanowiska odnośnie sposobu organizacji nauki religii greckokatolickiej, w tym organ prowadzący występował do Biskupa o zawarcie porozumienia dla poprowadzenia lekcji religii w zaproponowany sposób w poszczególnych placówkach. Organ prowadzący w ww. okresie podjął również próbę ustalenia ile wniosków o organizację nauki lekcji religii wpłynęło w białostockich szkołach. Z treści wymienionych pism wynika, że koncepcja zorganizowania lekcji religii greckokatolickiej jest postrzegana przez strony rozbieżnie.
II. Wobec odmienności prezentowanych stanowisk we wniosku z 28 kwietnia 2023 r. Parafia p.w. Świętej Trójcy (reprezentowana przez Administratora) wystąpiła do Prezydenta Miasta Białegostoku o wyjaśnienie sposobu organizacji nauki religii greckokatolickiej w ośmiu szkołach prowadzonych przez Miasto Białystok w latach szkolnych 2022/2023 i 2023/2024. Wskazała, że w Szkołach Podstawowych nr 3 i 9 oraz w III Liceum Ogólnokształcącym organizacja lekcji religii opiera się na tworzeniu grup międzyszkolnych bez uwzględnienia indywidualnych planów lekcji poszczególnych uczniów, co uniemożliwia im uczestnictwo w zajęciach oraz jest niezgodne z ustawą Prawo oświatowe i przepisami wykonawczymi regulującymi sposób organizowania nauki religii w publicznych placówkach (m.in. nie uwzględnia dojrzałości i rozwoju dziecka). W Szkołach Podstawowych nr 15, 33 i 48 oraz w VIII Liceum Ogólnokształcącym i w Technikum nr 6 zajęcia w ogóle nie są prowadzone w związku z odmową przyjęcia przez Dyrekcję placówek deklaracji rodziców uczniów.
STRONA 1
III. Zaskarżoną czynnością z 30 maja 2023 r. znak EDU-VIII.4424.033.48.2023 organ prowadzący szkoły wymienione we wniosku, tj. Miasto Białystok wyjaśnił sposób ustalenia organizacji nauki religii greckokatolickiej w tych placówkach. Przytoczył regulację § 2 rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14kwietnia 1992 r. w sprawie warunków i sposobu organizowania nauki religii w publicznych przedszkolach i szkołach (Dz. U. z 2020 r. poz. 983), dalej: rozporządzenie MEN. Wyjaśnił, że istnieje możliwość zorganizowania nauki religii „w szczególnie uzasadnionych przypadkach” na wniosek kościoła lub związku wyznaniowego, jednak taki wniosek od Biskupa Eparchii Olsztyńsko-Gdańskiej nigdy nie wpłynął. Zaniedbanie w tym zakresie wynika więc z braku inicjatywy tego Kościoła a nie z zaniechania organu. Zdaniem organu zajęcia z religii greckokatolickiej dla dzieci w zbliżonym wieku powinny być prowadzone w grupie międzyszkolnej, tak jak w przypadku innych wyznań. W przypadku wniosków o organizację nauki tej religii w roku szkolnym 2022/2023 w Szkołach Podstawowych nr 15, nr 33 oraz nr 48 zostały one przyjęte, a na podstawie rozporządzenia MEN zwrócono się do Biskupa Eparchii Olsztyńsko-Gdańskiej Kościoła Grekokatolickiego z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie organizacji zajęć w grupie międzyszkolnej na terenie Szkoły Podstawowej nr 9. Porozumienia nie osiągnięto z uwagi na odmowę Biskupa, co zniweczyło możliwość utworzenia grupy międzyszkolnej lub pozaszkolnego punktu katechetycznego. Zwolniło też organ prowadzący z powinności objęcia wskazanych uczniów nauką danej religii, czyniąc organizację tej nauki niewykonalną w drodze jednostronnej czynności. Nieprawdą jest również fakt odmowy przyjęcia wniosków przez szkoły ponadpodstawowe. Uczennica VIll Liceum Ogólnokształcącego zrezygnowała z nauki religii. Natomiast w przypadku Technikum nr 6 ucznia poinformowano o możliwości uczęszczania na religię greckokatolicką do III Liceum Ogólnokształcącego. Ostatecznie rodzice ucznia wybrali etykę. Organ prowadzący zaproponował też prowadzenie zajęć z religii greckokatolickiej w dwóch grupach międzyszkolnych: jednej obejmującej uczniów szkół podstawowych zorganizowanej w Szkole Podstawowej nr 9, drugiej – obejmującej uczniów szkół ponadpodstawowych w III Liceum Ogólnokształcącym. Zadeklarował dostosowanie rozkładów zajęć do planów lekcji uczniów. Wyjaśnił, że podjął wszelkie kroki przewidziane obowiązującymi przepisami prawa w celu organizacji nauki religii greckokatolickiej wskazanym uczniom. W przypadku zmiany stanowiska Kościoła wprzedmiotowej sprawie oraz zastosowania się do obowiązującej procedury prawnej Miasto Białystok jest otwarte na inne propozycje organizacji zajęć.
STRONA 2
IV. 1. Skargę na powyższą czynność Parafia wniosła do sądu administracyjnego. Zarzuciła naruszenie;
– § 1 i § 8 rozporządzenia MEN oraz art. 53 ust. 2, 3 i 4 w związku z art. 48 Konstytucji RP przez niezastosowanie polegające na odmowie przyjęcia deklaracji od rodziców przez Dyrekcję, a tym samym brak zorganizowania lekcji religii w Szkole Podstawowej nr 15, Szkole Podstawowej nr 48, VIII Liceum Ogólnokształcącym, Technikum nr 6, co narusza zasadę, iż rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami;
– art. 1 pkt 1 i 5 ustawy dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe przez jego niezastosowanie i uznanie, że nauka religii winna być organizowana w grupie międzyklasowej bez uwzględnienia dojrzałości i rozwoju dziecka,
– § 2 ust. 1, 2, 4 rozporządzenia MEN przez uznanie, że nauka religii winna być organizowana bez uwzględnienia poziomów nauczania wyznaczonych przez klasy w sytuacji, gdy w skład grupy międzyklasowej wchodziłyby dzieci w wieku od 6 do 14 lat, 15-18 lat,-
– art. 9 k.p.a. przez brak pouczeń co do sposobu i terminu wniesienia odwołania.
Skarżąca wniosła o stwierdzenie bezskuteczności zaskarżonej czynności i zobowiązanie organu prowadzącego do organizacji i ustalenia wymiaru nauczania religii greckokatolickiej w każdej z białostockich szkół w wymiarze dwóch godzin lekcyjnych tygodniowo z zastrzeżeniem, że w Szkole Podstawowej nr 9 przyznanych zostanie 6 godzin lekcyjnych tj. dla grup międzyklasowych: klasy I-III 2 godziny tygodniowo, klasy IV – VI 2 godziny tygodniowo, klasy VII-VIII 2 godziny tygodniowo. Zdaniem skarżącej pismo organu prowadzącego z 30 maja 2023 r. stanowi czynność z art. 3 § 2 pkt 4 ustawy z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi.
STRONA 3
Odnośnie treści zaskarżonej czynności skarżąca wywiodła, że rozpoczęcie edukacji, dojrzałość do podjęcia nauki i jej kontynuacja w kolejnych klasach i etapach edukacyjnych pozostają w związku z rozwojem psychofizycznym dziecka. Z kolei gwarancje wychowania i edukacji, także w aspekcie wyznawanej religii i jej nauczania z uwzględnieniem dojrzałości dziecka, zostały zawarte w art. 48 ust. 1 iart. 53 ust. 2 i 3, 4 Konstytucji RP. Materialnoprawna podstawa regulująca konieczność zorganizowania zajęć religii wynika z rozporządzenia MEN. W kontekście tych regulacji skarżąca Parafia wywiodła, że rozporządzenie MEN przewiduje co prawda możliwość zorganizowania nauki w grupie międzyszkolnej, jednak w sprawie niniejszej możliwość ta została zastosowana bez porozumienia z rodzicami i właściwym kościołem. Dopiero po interwencji rodziców zwrócono się do Biskupa z prośbą o zmianę organizacji nauki religii. Natomiast odmowna decyzja Biskupa podyktowana była przede wszystkim dobrem ucznia (uczestnictwo w zajęciach na terenie innej szkoły w trakcie tygodnia będzie kolidować z indywidualnym planem lekcji ucznia) oraz naruszeniem rozporządzenia w Szkole Podstawowej nr 9, gdzie na mocy § 2 ust. 1 tego aktu formalnie utworzono grupę międzyklasową składającą się z czterech uczniów (z klas: IV,V,VII i VIII). Organ przyznał w arkuszu organizacji pracy 2 godziny tygodniowo na zajęcia z religii w tym oddziale, niemniej jednak Dyrektor Szkoły nie dostosował indywidualnych planów lekcji uczniów wchodzących w skład grupy międzyklasowej. W konsekwencji ksiądz prowadzi zajęcia dla każdego z uczniów indywidualnie (dostosowuje się do indywidualnych planów lekcji uczniów). Zamiast więc realizować 2 godziny tygodniowo realizuje 8 godzin lekcyjnych (6 godzin ponad angaż wynikający z umowy). Tak było w roku szkolnym 2021/2022 oraz 2022/2023 (dowód: dziennik elektroniczny).
Zdaniem skarżącej organ prowadzący zobowiązany jest zorganizować zajęcia w grupach międzyklasowych lub międzyoddziałowych na terenie każdej ze szkół, tak aby jedna grupa mogła odbyć zajęcia w jednym terminie. Tymczasem organ prowadzący jednostronnie organizując lekcje religii greckokatolickiej w grupach międzyszkolnych nie wziął na siebie odpowiedzialności za bezpieczeństwo dzieci w dotarciu do innej szkoły i nie umożliwił uczniom uczestnictwa w lekcji religii w tym samym czasie (dowód: dziennik elektroniczny, w którym są zapisane tematy,frekwencja i oceny). Nawet też jeśli tylko jeden uczeń lub wychowanek z całej szkoły (przedszkola) zamierzałby uczestniczyć w zajęciach religii, nie może go to obligować do dojazdu na zajęcia do innej szkoły. Skarżąca zwróciła również uwagę, że istniały przypadki odmowy przyjęcia wniosku o organizację nauki religii a następnie odmowy organizacji takich zajęć, które ostatecznie się nie odbywają (wskazała przypadek ucznia klasy VI SP nr 15).
STRONA 4
Wymieniła również konkretnych uczniów: z klasy I Technikum nr 6, gdzie pomimo prób złożenia wniosku dyrektor odmówił zorganizowania zajęć (z naruszeniem § 1 i 8 rozporządzenia MEN i art. 53 ust. 2,3,4 w związku z art. 48 Konstytucji RP) informując, iż na lekcje religii greckokatolickiej uczeń może uczęszczać do III LO; z Technikum nr 6, w którym lekcji religii greckokatolickiej nie zorganizowano i poinformowano rodziców uczennicy, że może uczestniczyć w lekcji etyki; z I klasy VIII LO, w którym wniosek został przyjęty, jednak uczennicy polecono uczęszczać na zajęcia religii do III LO bez porozumienia z kościołem wymaganego przez § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN.
Skarżąca podkreśliła, że organ w zaskarżonej czynności nie odniósł się do niejasnej sytuacji w organizowaniu lekcji religii odnośnie (wymienionych konkretnie) uczniów: klasy I SP 48, klasy IV SP 33 oraz w SP 33. Tymczasem obowiązkiem władzy publicznej jest nieingerowanie w sferę praw rodziców do wychowania i nauczania dzieci, a wybierając rozwiązania organizacji nauki religii wynikające z § 2 rozporządzenia MEN organ musi mieć na względzie, iż edukacja także w zakresie religii pozostaje w związku z rozwojem psychofizycznym dziecka i wzrostem jego dojrzałości, a nauczanie musi być dostosowane do cech dzieci, przekazywanych im treści, czy posiadanej przez nie wiedzy. Nie sposób zrealizować programów nauczania religii w tym samym czasie dla np. dziecka z czwartej klasy i ósmej klasy, do których należy przekazywać w inny sposób treści, jak również zakres wiedzy w odpowiedni sposób musi być miarkowany. Taka sytuacja ma miejsce w SP nr 9. Zrealizowanie podstawy programowej przy takim łączeniu jest niemożliwe.
Zdaniem też skarżącej wobec braku porozumienia organu prowadzącego z kościołem na utworzenie grupy międzyszkolnej, organ zobowiązany jest zorganizować zajęcia w grupach międzyklasowych lub międzyoddziałowych na terenie każdej ze szkół, nawet jeśli tylko jeden uczeń lub wychowanek z całej szkoły (przedszkola) zamierzałby uczestniczyć w zajęciach religii, nie może więc obligować ucznia do dojazdu na zajęcia do innej szkoły. Dlatego zorganizowanie nauczania wszystkich dzieci od klasy „0” do klasy „VIIl” w ramach jednej grupy międzyklasowej naruszyło art. 1 pkt 1 i 5 ustawy Prawo oświatowe oraz § 2 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia MEN. Interpretacja przepisów prawa przez organ pozostaje błędna.
STRONA 5
2. W odpowiedzi na skargę organ wniósł o jej odrzucenie z uwagi na nieprawidłowe wskazanie organu w skardze, tj. Departamentu Edukacji Urzędu Miejskiego w Białymstoku. Alternatywnie wniósł o oddalenie skargi. Zdaniem organu, w związku z niewpłynięciem wniosku Kościoła o zorganizowanie nauczania religii greckokatolickiej w grupie międzyszkolnej lub w inny dopuszczalny sposób – Miasto Białystok zorganizowało nauczanie ww. religii w roku szkolnym 2022/23 w Szkole Podstawowej nr 3 w wymiarze 2 godzin tygodniowo dla 1 ucznia, w Szkole Podstawowej nr 9 w wymiarze 2 godzin tygodniowo dla 3 uczniów w grupie międzyoddziałowej oraz w III Liceum Ogólnokształcącym w wymiarze 2 godzin tygodniowo dla 1 ucznia. W roku szkolnym 2023/2024 zaplanowano nauczanie religii greckokatolickiej w Szkole Podstawowej nr 9 w wymiarze 2 godzin tygodniowo dla 3 uczniów w grupie międzyoddziałowej oraz w III Liceum Ogólnokształcącym w wymiarze 2 godzin tygodniowo dla 1 ucznia .Następnie organ opisał kierowane do niego wystąpienia dyrekcji poszczególnych placówek oświatowych (tj. SP nr 15, Zespołu Szkolno-Przedszkolnego nr 5, VIII Liceum Ogólnokształcącego i Zespołu Szkół Technicznych i Ogólnokształcących z Oddziałami Integracyjnymi) o organizację nauki religii greckokatolickiej oraz wskaza łna własne wystąpienia do Biskupa Eparchii Olsztyńsko-Gdańskiej Kościoła Greckokatolickiego (w reakcji na pisma dyrektorów) zawierające prośby o zawarcie porozumienia o zorganizowanie grup międzyszkolnych w konkretnie wskazanych szkołach podstawowych (nr 9, nr 3) i ponadpodstawowych (III LO), które to prośby nie spotkały się z akceptacją władzy kościelnej.
Odnośnie zarzucanego naruszenia art. 1 pkt 1 i 5ustawy Prawo oświatowe §2 rozporządzenia MEN organ wskazał, że przepisy te nie warunkują możliwości tworzenia grup jednolitością wieku uczniów mających zostać objętych nauczaniem. Organ prowadzący zorganizował zajęcia religii zgodnie z ww. przepisami, tj. Dla grupy liczącej poniżej 7 uczniów w klasie lub oddziale (wychowanków w grupie) w przedszkolu lub szkole w grupie międzyoddziałowej lub międzyklasowej. W szkołach prowadzonych przez Miasto Białystok chęć uczestnictwa w nauce religii greckokatolickiej wyraziło łącznie poniżej 7 uczniów, co zgodnie z § 2 ust. rozporządzenia MEN wskazywało na konieczność tworzenia grupy międzyszkolnej. Wymaga to porozumienia z właściwym kościołem, jednak Biskup w piśmie z 17 października 2022 r. nie wyraził zgody na takie rozwiązanie.
STRONA 6
Istnieje w takiej sytuacji możliwość złożenia przez kościół wniosku na zasadzie § 2 ust. 4 rozporządzenia MEN, który dotyczy szczególnie uzasadnionych przypadków, jednak wniosku takiego do chwili obecnej (tj. 12 lipca 2023 r.) organ nie otrzymał. Czyniło to bezprzedmiotowym badanie możliwości sfinansowania alternatywnego rozwiązania. Miasto Białystok jest tymczasem otwarte na zorganizowanie nauki religii greckokatolickiej w prowadzonych przez siebie szkołach w porozumieniu z Biskupem, czego wyrazem jest pismo z 18 listopada 2022 r. z prośbą o zajęcie stanowiska w sprawie organizacji nauki religii greckokatolickiej w grupie międzyszkolnej na terenie Szkoły Podstawowej nr 3. Niestety proponowane przez Biskupa rozwiązania są niezgodne z zapisami rozporządzenia MEN.
Organ wskazał, że Miasto Białystok organizuje w prowadzonych przez siebie szkołach nauczanie ośmiu różnych religii (w grupach oddziałowych, międzyoddziałowych, międzyklasowych, międzyszkolnych oraz pozaszkolnych punktach katechetycznych). Dotychczasowa współpraca z przedstawicielami poszczególnych kościołów oraz związków wyznaniowych przebiegała bez zarzutu, jednakże zawsze organizowana była z zachowaniem obowiązujących przepisów prawa. Obecny sposób zorganizowania nauki religii greckokatolickiej wymuszony został brakiem wystąpienia przez Kościół Greckokatolicki z konstruktywnym wnioskiem o zorganizowanie nauczania ww. religii w sposób umożliwiający zawarcie porozumienia.
3. W piśmie procesowym z 20 października 2023 r. pełnomocnik skarżącej przedstawił dodatkowe wyjaśnienia w sprawie oparte na stanowisku NSA sformułowanym w sprawie I OSK 1959/18.
4. Podczas rozprawy przed sądem w dniu 31 października 2023 r. strony doprecyzowały stanowiska w sprawie:
– pełnomocnik skarżącej Parafii wniósł o uwzględnienie uczniów, których wnioski wpłynęły po wydaniu zaskarżonej czynności, jednak na pytanie sądu wskazał, iż nie jest to rozszerzenie skargi;
– pełnomocnik organu wywiódł, że w sytuacji gdy uczniów w danej szkole jest mniej niż 7, niezależnie w jakich klasach i w jakim wieku, znajduje zastosowanie § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN, chyba że dojdzie do uzgodnienia na zasadzie § 2 ust. 4 do czego potrzebny jest wniosek Kościoła. Taki wniosek w przypadku Kościoła Greckokatolickiego wpłynął dopiero we wrześniu 2023 r. Propozycja Kościoła nie została zaakceptowana przez organ w pełnym zakresie ze względów finansowych.
STRONA 7
Miasto przedłożyło własną koncepcję rozwiązania. W odpowiedzi na zapytanie sądu sposób interpretacji § 2 rozporządzenia MEN pełnomocnik organu wskazał, że jeśli uczniów jest mniej niż 7 w każdej ze szkół i nie dojdzie do porozumienia z Kościołem na zasadzie § 2 ust. 2, to organ jest zwolniony z obowiązku organizowania lekcji religii. Na kolejne zapytania sądu pełnomocnik ten wskazał, że lekcje religii w Szkole Podstawowej nr 3 dla 1 dziecka klasy III zostały zorganizowane na zasadzie dobrej woli organu. Nie potrafił wyjaśnić dlaczego w Szkole Podstawowej nr 9 zorganizowano jedna grupę dla 4 uczniów klas IV. V. VII, VIII a w Szkole Podstawowej nr 3 nie zorganizowano choćby podobnej grupy dla uczniów klasy IV Ii VIII. W III LO lekcje zorganizowane dla 1 uczennicy z założenia miały stanowić grupę międzyszkolną obejmującą Technikum nr 6 i VIll LO, tj. w ogóle uczniów szkół ponadpodstawowych. Wyjaśnił, że nauka religii innych związków i kościołów prowadzonych na terenie miasta następuje na podstawie § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN w grupach międzyszkolnych. Konstytucyjne prawo rodziców do wychowania dzieci zgodnie z przekonaniami podlega wykonaniu przy zastosowaniu ustaw i rozporządzeń. Doprecyzowująco wyjaśnił, że § 2 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia MEN ma zastosowanie gdy w szkole jest co najmniej 7 uczniów ale w żadnej z klas nie jest to liczba 7 uczniów. Na zaproponowane przez organ zajęcia prowadzone w SP nr 9 dzieci z innych szkół musiałyby być dowożone przez rodziców lub innych opiekunów prawnych.
Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku zważył, co następuje.
V. 1. Skarga jest dopuszczalna i jako taka podlega uwzględnieniu a nie odrzuceniu, jak wnosi o to organ w odpowiedzi na skargę. Sprawa podlega kognicji sądów administracyjnych, w szczególności nie ma podstaw do stwierdzenia, że niedopuszczalności skargi przesądza wskazanie w niej jako skarżonego organu Urzędu Miejskiego w Białymstoku Departamentu Edukacji”.
2. Przedmiotem skargi jest czynność Prezydenta Miasta Białegostoku (podjęta w ramach kompetencji przez Zastępcę Prezydenta) z 30 maja 2023 r. będąca odpowiedzią na wniosek skarżącej Parafii i zawierająca stanowisko w kwestii organizacji i ustalenia wymiaru nauczania lekcji religii określonego obrządku. Jej podstawą prawną są przepisy wskazanego wyżej rozporządzenia MEN.
STRONA 8
Zdaniem sądu jest to czynność, którą należy zakwalifikować jako czynność materialnotechniczną dotyczącą obowiązków wynikających z przepisów prawa. Czynności takie podlegają kognicji sądu administracyjnego na podstawie art. 3 § 2 pkt 4 ustawy zadnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz.U. z 2023 r. poz. 1634 z późn. zm.), dalej: p.p.s.a.
W doktrynie i orzecznictwie wskazuje się, że o akcie lub czynności w rozumieniu art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a. można mówić wówczas, gdy akt (czynność) podjęty jest w sprawie indywidualnej, skierowany został do oznaczonego podmiotu administrowanego, dotyczy uprawnienia lub obowiązku tego podmiotu, zaś samo uprawnienie lub obowiązek są określone w przepisie prawa powszechnie obowiązującego. Jak stwierdził NSA w sprawie II OSK 3330/19 (postanowienie z 26 maja 2020 r.), kategoria ta, chociaż trudna do zdefiniowania, charakteryzuje się określonymi cechami. Zalicza się do niej akty, które:
1) nie są decyzją ani postanowieniem;
2) mają charakter zewnętrzny, tj. są skierowane do podmiotu niepodporządkowanego organizacyjnie ani służbowo organowi;
3) są skierowane do indywidualnego podmiotu, a więc nie mają charakteru generalnego;
4) mają charakter publicznoprawny (należą do materii z zakresu administracji publicznej i mają charakter władczy);
5) dotyczą uprawnień lub obowiązków wynikających z przepisów prawa;
6) podejmowane są przez podmiot wykonujący administrację publiczną.
Te elementy określa jako konstytuujące pojęcie aktu lub czynności zart. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a.” (orzeczenia.nsa.gov.pl).
Powyższe cechy posiada zaskarżona czynność z 30 maja 2023 r., bowiem: przepisy prawa (rozporządzenia MEN) nie przewidują ustalania wymiaru nauczania religii bądź organizacji nauczania religii w drodze decyzji lub postanowienia; nie istnieje podporządkowanie organizacyjne Parafii względem władz Miasta Białegostoku; organizacja nauczania religii jest przejawem imperium – organ prowadzący szkołę wskazuje sposób organizacji nauczania na podstawie konkretnych przepisów prawa (ww. rozporządzenia MEN), w oparciu o kryteria tam wskazane a nie wyłącznie na zasadzie umowy i porozumienia równorzędnych stron (choć elementy koncyliacyjności są silnie obecne); czynność dotyczy materii, którą zajmuje się administracja publiczna,
STRONA 9
bowiem w ramach organizacji nauki religii na organ prowadzący szkołę (w tym przypadku Miasto Białystok) nałożono obowiązek gwarancyjny, w wyniku którego członkowie kościołów bądź związków wyznaniowych mogą realizować swoje konstytucyjne prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi poglądami i przekonaniami przez uczestnictwo dziecí w zajęcíach prowadzonych przez przedstawicieli tych kościołów lub związków wyznaniowych; czynność podejmuje organ władzy publicznej jakim jest Prezydent Miasta w przypadku gdy Miasto jest organem prowadzącym szkołę. Zdaniem sądu, spełniony jest również w sprawie niniejszej warunek indywidualnego charakteru zaskarżonej czynności materialno-technicznej. Mimo że wniosek z 28 kwietnia 2023 r. dotyczyłośmiu szkół – wnioskodawcą jest indywidualny podmiot zainteresowany organizacją lekcji i wymiarem nauczania religii, którą reprezentuje w szkołach, w których konkretni uczniowie lub wychowankowie (ich rodzice) deklarują życzenie zapewnienia nauki tej konkretnej religii. Czynność jest więc podejmowana z uwagi na deklaracje konkretnych podmiotów i polega na zorganizowaniu lekcji religii tym konkretnym osobom (a nie nieokreślonej ich grupie) przez konkretnego, uprawnionego przedstawiciela kościoła lub związku wyznaniowego (zwykle na podstawie tzw. misji kanonicznej). Niewątpliwie więc mamy do czynienia z czynnością materialno-techniczną, o której mowa w art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a.
3. Czynność tę podjął faktycznie Zastępca Prezydenta Miasta (w ramacha uprawnień Prezydenta Miasta będącego przedstawicielem organu prowadzącego szkoły, tj. Miasta Białystok – art. 4 pkt 16 w związku z art. 10 ust. 1 zdanie pierwsze i pkt 1 oraz art. 29 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 14 grudnia 2016 r. Prawo oświatowe, Dz.U. z 2023 r., poz. 900 z późn. zm.). Wskazanie w skardze jako skarżonego organu „Urzędu Miejskiego w Białymstoku Departamentu Edukacji” nie ma żadnego wpływu na dopuszczalność skargi. Czynności bowiem dokonał organ właściwy a jedynie strona niewłaściwie ten organ określiła, przy czym w momencie wnoszenia skargi niebyła reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Sąd też podkreśla, że wymiana korespondencji na etapie administracyjnym poprzedzającym podjęci ezaskarżonej czynności odbywała się z Zastępcą Prezydenta Miasta Białegostoku a więc z przedstawicielem organu prowadzącego. Nie może być zatem wątpliwości, że treść skargi w zakresie w jakim wskazuje Urząd a nie wprost organ prowadzący jest uchybieniem nieznaczącym dla dopuszczalności skargi i nie ma wpływu na możliwość objęcia sprawy sądową kontrolą legalności.
STRONA 10
4. Dla porządku wskazać również należy, że sąd objął kontrolą legalności wyłącznie treść czynności z 30 maja 2023 r. w zakresie w jakim odnosiła się stricte do treści wniosku z 28 kwietnia 2023 r. Wniosek ten dotyczył ośmiu szkół (co dot rzech zarzucono nieprawidłową organizację i ustalenie wymiaru nauczenia religii greckokatolickiej, co do pięciu zarzucono brak zorganizowania lekcji tej religii) i dwóch lat szkolnych – 2022/2023 i 2023/2024. Kontrolą sądową nie może być więc objęta sytuacja w szkołach nieobjętych wnioskiem z 28 kwietnia 2023 r. i czynnością z 30 maja 2023 r. w ww. dwóch latach szkolnych, tj. sytuacja opisana m.in. w piśmie procesowym skarżącej Parafii z 20 października 2023 r. Co prawda pełnomocnik skarżącej na rozprawie w dniu 31 października 2023 r. wskazał, że pismo to nie stanowi rozszerzenia skargi, jednak powyższe sprecyzowanie sądu było konieczne. Zaskarżona czynność i ww. pismo strony dotyczą bowiem m.in. roku 2023/2024, który trwa, a z pisma wynika zmiana (prawdopodobnie zwiększenie) ilości osób, które na podstawie § 1 ust. 1 pkt 1 i 2 rozporządzenia MEN wyraziły pisemne życzenie organizacji nauki religii greckokatolickiej w szkołach prowadzonych przez Miasto Białystok. Jednak znakomita większość tych wniosków została złożona po dacie zaskarżonej czynności, tj. po 30 maja 2023 r. Wyjątkiem jest wniosek datowany na 17 maja 2021 r. i dotyczący prawdopodobnie Szkoły Podstawowej nr 3 (vide adres Dyrektora), co do której sąd się w niniejszej sprawie wypowiada.
Tytułem wyjaśnienia sąd też wskazuje, że z uwagi na zamknięcie roku szkolnego 2022/2023 w dacie orzekania przez sąd i przypadanie daty zaskarżonej czynności przed rozpoczęciem roku szkolnego 2023/2024, kiedy to, jak się okazuje według dat pisemnych wniosków rodziców, nie wpłynęły jeszcze wszystkie wnioski rodziców obejmujące ten rok szkolny – niniejszy wyrok w zakresie roku 2022/2023 ma wymiar w zasadzie historyczny. Nie wyklucza to jednak kontroli legalności. W zakresie roku szkolnego 2023/2024 wyrok będzie miał znaczenie nakreślające sposób interpretacji przepisów stosowanych w sprawie.
VI. 1. Przystępując do merytorycznej oceny zaskarżonej czynności wskazać w pierwszej kolejności wypada, że akty i czynności z art. 3 § 2 pkt 4 p.p.s.a. są bardziej aktami wykonania a nie aktami stosowania prawa np. decyzja administracyjna. Nie posiadają cechy kształtującej, kreacyjnej, a jedynie potwierdzają uprawnienie lub obowiązek wynikające z przepisów prawa. Mimo tego przepisy prawa zawsze przewidują warunki i okoliczności, w których akty te (czynności) są wydawane.
STRONA 11
Z oczywistych względów występuje różna złożoność tych warunków i okoliczności zależna od rodzaju aktu bądź czynności.
Analiza warunków prawnych i okoliczności faktycznych w jakich ustalana jest organizacja nauczania religii w szkołach wskazuje, że ilość tych warunków i okoliczności jest znaczna. Wyższy stopień skomplikowania występuje zwłaszcza gdy, tak jak w sprawie niniejszej, mamy do czynienia z wnioskiem obejmującym nie jedną ale osiem szkół. W opisanym stanie faktycznym należy bowiem uwzględnić: ilość wniosków w każdej ze szkół, warunki psychofizyczne oraz dojrzałość i samodzielność dzieci w określonym wieku, wymiar lekcji religii wynikający z § 8 rozporządzenia MEN, który wynosi dwa zajęcie przedszkolne i dwie godziny lekcyjne tygodniowo, jak również warunki wynikające z podstawy programowej oraz konieczność pogodzenia rozkładów zajęć i uwzględnienie realnych warunków uczestnictwa w zajęciach gdy są tworzone grupy międzyszkolne. Dlatego to z podjętej czynności powinno wynikać dlaczego organ w taki a nie inny sposób ustalił organizację i wymiar nauczania religii w każdej poszczególnej szkole (przedszkolu), jakie okoliczności wziął pod uwagę, którym i dlaczego w każdej konkretnej szkole (przedszkolu) nadał pierwszorzędne znaczenie a którym znaczenie drugorzędne. Podjęta czynność powinna też mieć oparcie w materiale dowodowym zgromadzonym w aktach administracyjnych. Wskazanie przesłanek podjęcia czynności o takiej a nieinnej treści należy wyprowadzić z konieczności respektowania zasady demokratycznego państwa prawa (art. 2 Konstytucji RP), a więc państwa w którym procedury i podejmowanie rozstrzygnięcia bądź czynności są maksymalnie transparentne.
2. Tymczasem z podjętej czynności powyższe w żaden sposób nie wynika. Także próba odtworzenia, na podstawie przedstawionych sądowi akt administracyjnych, procesu myślowego organu poprzedzającego podjęcie zaskarżonej czynności w odniesieniu do każdej z placówek oświatowych wymienionych we wniosku skarżącej Parafii z 28 kwietnia 2023 r. nie daje satysfakcjonujących rezultatów. Sąd dodatkowo podjął taką próbę (poza analizą akt, treści zaskarżonej czynności i odpowiedzi na skargę) rozpytując pełnomocnik organu na rozprawie w dniu 31 października 2023 r. Udzielone wówczas odpowiedzi nie czynią jednak zaskarżonej czynności w pełni transparentną, tj. Zrozumiałą odnośnie każdej ze szkół objętych sporem.
STRONA 12
Zwięzłość wyjaśnień zawartych w tej czynności oraz brak odniesienia się expressis verbis do sytuacji każdej z placówek oświatowych wymienionych we wniosku z 28 kwietnia 2023 r. powoduje, że – mimo iż sąd akceptuje jako trafne pewne wątki rozumowania organu wyłaniające się z całokształtu okoliczności sprawy i wypowiedzi pełnomocnika organu – czynność nie poddawała się weryfikacji w sposób uzasadniający oddalenie skargi choćby w części,tj. np. przez wyodrębnienie z niej jako prawidłowego ustalenia organizacji nauki religii greckokatolickiej w niektórych placówkach i odniesieniu do poszczególnych lat szkolnych.
Inaczej rzecz ujmując należy stwierdzić, że w sprawie niniejszej zakres wniosku z 28 kwietnia 2023 r. nakazywał uwzględnić tyle okoliczności i zmiennych, że w zaskarżonej czynności nie wystarczyło powołać się na przepisy § 2 rozporządzenia MEN. Należało wskazać w jakich okolicznościach faktycznych (ile wpłynęło wniosków zainteresowanych osób na podstawie § 1 ww. rozporządzenia w każdej placówce odrębnie) i w jakim trybie ww. rozporządzenia (§ 2 ust. 1, ust. 2 bądź ust. 4) organ ustalił organizację nauki lekcji religii greckokatolickiej w poszczególnych placówkach a nie ogólnie jaki zamiar organowi przyświecał.
3. Bezspornie kluczowe znaczenie w sprawie ma sposób interpretacji § 2 ust.1, 2 i 4 rozporządzenia MEN. Zgodnie z tymi przepisami: ust. 1 – przedszkole i szkoła mają obowiązek zorganizowania lekcji religii dla grupy nie mniejszej niż siedmiu uczniów danej klasy lub oddziału (wychowanków grupy przedszkolnej). Dla mniejszej liczby uczniów w klasie lub oddziale (wychowanków w grupie) lekcje religii w przedszkolu lub szkole powinny być organizowane w grupie międzyoddziałowej lub międzyklasowej; ust. 2 – jeżeli w przedszkolu lub szkole na naukę religii danego wyznania lub wyznań wspólnie nauczających zgłosi się mniej niż siedmiu uczniów (wychowanków), organ prowadzący przedszkole lub szkołę, w porozumieniu za właściwym kościołem lub związkiem wyznaniowym, organizuje naukę religii w grupie międzyszkolnej lub w pozaszkolnym (poza przedszkolnym) punkcie katechetycznym; ust. 4 – w szczególnie uzasadnionych przypadkach organ prowadzący przedszkole lub szkołę, w ramach posiadanych środków, może – na wniosek kościoła lub związku wyznaniowego zorganizować nauczanie religii danego wyznania w sposób odmienny niż określony w ust. 1-3.
STRONA 13
Interpretacja przepisu § 2 rozporządzenia MEN nie może pomijać treści art. 48 ust. 1 i art. 53 ust. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, zgodnie z którymi rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania; rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. stosuje się odpowiednio. Zdaniem sądu mimo że są to przepisy regulujące prawa jednostki i adresowane są do jednostki, obowiązki organów administracji publicznej w zakresie organizacji lekcji religii są z nimi ściśle powiązane.
Interpretacja regulacji wynikających z § 2 ust. 1, 2 i 4 rozporządzenia MEN nie może także pomijać treści art. 1 pkt 1 i 5 ustawy Prawo oświatowe, zgodnie z którą system oświaty zapewnia w szczególności: realizację prawa każdego obywatela Rzeczypospolitej Polskiej do kształcenia się oraz prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku i osiągniętego rozwoju, a także dostosowanie treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów.
4. Dla pełnego obrazu sytuacji wskazać wypada na stanowisko Naczelnego Sądu Administracyjnego w sprawie III OSK 2907/21, który stwierdził następująco:
1) publiczne przedszkole i szkoła mają obowiązek zorganizowania lekcji religii dla grupynie mniejszej niż 7 uczniów danej klasy lub oddziału (wychowanków grupy przedszkolnej) w ramach oddziału (do którego zainteresowane dzieci uczęszczają)l ub danej klasy (tj. w grupie międzyoddziałowej),
2) dla mniejszej liczby uczniów w klasie lub oddziale (wychowanków w grupie) niż 7 lekcje nauczanie religii powinny być organizowane:
a) w grupie międzyoddziałowej lub międzyklasowej szkoły lub przedszkola do której uczęszczają zainteresowani uczniowie,
b) w grupie międzyszkolnej lub w pozaszkolnym (poza przedszkolnym) punkcie katechetycznym, co następuje w drodze porozumienia organu prowadzącego przedszkole lub szkołę z właściwym kościołem lub związkiem wyznaniowym,
c) w szczególnie uzasadnionych przypadkach organ prowadzący przedszkole lub szkołę, w ramach posiadanych środków, może – na wniosek kościoła lub związku wyznaniowego – zorganizować nauczanie religii danego wyznania w sposób odmienny niż określony powyżej.
Sposób realizacji przez organ obowiązku zapewnienia nauczania religii jest więc uzależniony i kształtowany ilością uczniów (wychowanków) zainteresowanych nauką religii danego wyznania. W przypadku zgłoszenia się co najmniej 7 uczniów (wychowanków) z jednego oddziału lub kilku oddziałów tej samej klasy przepisy rozporządzenia stanowią jednoznacznie, iż zajęcia organizowane są w ramach tego oddziału lub jako zajęcia klasowe (międzyoddziałowe).
STRONA 14
Przypadek ten nie pozostawia organowi swobody wyboru rozwiązania. Dla mniejszej niż 7 liczby uczniów w klasie lub oddziale (wychowanków w grupie) obowiązkiem organu jest zorganizowanie nauczania religii w formach wskazanych powyżej w punkcie drugim. Organizacja nauczania religii dla mniejszej niż 7 liczby uczniów (wychowanków) w klasie lub oddziale nie zwalnia organu z obowiązku realizacja celów systemu oświatowego wynikających z ustawy Prawo oświatowe, w tym z celów wynikających z przepisów art. 1 pkt 1 i 5 ustawy Prawo oświatowe” (orzeczenia.nsa.gov.pl).
Powyższy pogląd został sformułowany w stanie faktycznym dotyczącym jednej szkoły, której liczba uczniów deklarujących naukę określonej religii nie przekraczała siedmiu w klasie lub oddziale, ale przekraczała tę liczbę w placówce, bowiem wynosiła jedenaścioro ogółem. Natomiast nie może ujść uwadze, że w stanie faktycznym sprawy niniejszej mamy do czynienia z ośmioma szkołami, w których w każdej z nich zgłosiło się (według danych na datę zaskarżonej czynności) mniej niż 7 uczniów w placówce. Dlatego choć powyższa wypowiedź NSA jest istotna przy wykładaniu § 2 rozporządzenia MEN, to jednak wymaga uwzględnienia różnicy a między organizowaniem nauki religii tylko w jednej placówce oraz w kilku jednocześnie. Zdaje się natomiast, że sąd kasacyjny miał świadomość złożoności sytuacji, bowiem wskazał: Prawodawca będąc świadomy bogactwa różnych przypadków, które mogą wystąpić w praktyce wskazał tylko przykładowo potencjalne rozwiązania powyższych sytuacji (tj. zgłoszenia chęci uczenia się religii danego wyznania przez mniej niż 7 osób), takie jak porozumienie organu prowadzącego przedszkole lub szkołę z właściwym kościołem lub związkiem wyznaniowym celem a zorganizowania nauki religii w grupie międzyszkolnej lub w poza szkolnym a (poza przedszkolnym) punkcie katechetycznym. Katalog potencjalnych rozwiązań prawnych w zakresie realizacji obowiązku nauczania religii nie został wyczerpująco określony w przepisach rozporządzenia. Prawodawca na potrzeby załatwienia szczególnie uzasadnionych przypadków przyznał organowi prowadzącemu przedszkole lub szkołę szerszy zakres władztwa dyskrecjonalnego, upoważniając go do zorganizowania nauczania religii danego wyznania w sposób odmienny niż określono w rozporządzeniu, przewidując tylko dwa ograniczenia w tym zakresie – musi to nastąpić w ramach posiadanych środków oraz na wniosek kościoła lub związku wyznaniowego.
STRONA 15
We wszystkich rozwiązaniach prawnych, o których mowa w przepisach § 2 ust. 1 zd. 2, 2 i 4 rozporządzenia organ wybierając określone rozwiązanie musi mieć na względzie, iż edukacja w każdym zakresie, w tym również w zakresie religii pozostaje w związku z rozwojem psychofizycznym dziecka i wzrostem jego dojrzałości, a nauczanie musi być dostosowane do cech dzieci, przekazywanych im treści, czy posiadanej już przez nie wiedzy”.
5. Mając całokształt powyższych okoliczności na uwadze wskazać trzeba w pierwszej kolejności, że najsilniejsza reguła rządząca procesem organizowania nauk religii w publicznych szkołach lub przedszkolach wynika z § 2 ust. 1 zdanie pierwsze rozporządzenia MEN, zgodnie z którym w przypadku co najmniej 7 uczniów(wychowanków) w klasie lub oddziale przedszkole i szkoła mają obowiązek (nie mają wyboru) zorganizowania lekcji religii w klasie lub oddziale.
W przypadku pozostałych reguł wynikających z § 2 ust. 1 zdanie drugie, ust. 2i 4 rozporządzenia MEN – to ich zastosowanie nie może abstrahować od prawa konstytucyjnego (art. 48 ust. 1, art. 53 ust. 3 Konstytucji RP) i brzmienia art. 1 pkt 1 i5 ustawy Prawo oświatowe (wykładnia systemowa, vide w tym zakresie wyrok NSA w sprawie III OSK 2907/21 z 15 stycznia 2021 r.). W konsekwencji jeśli organ prowadzący zinterpretuje reguły z § 2 rozporządzenia MEN w wyżej wskazanym kontekście (literalnym, ale także konstytucyjnym: wolność wyznania, transparentność działań, i celów systemu oświaty) – podejmując czynność organizacji nauki religii będzie zawsze „w prawie” nawet jeśli nie dojdzie do zorganizowania nauki religii (np. na skutek odmowy władz kościelnych odnośnie zawarcia porozumienia). Dlatego przepisy mające w sprawie zastosowanie należy rozumieć następująco:
A. regulacja § 2 ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia MEN i sformułowanie „dla mniejszej liczby uczniów w klasie lub oddziale (wychowanków w grupie) lekcje religii powinny być organizowane w grupie międzyklasowej lub międzyoddziałowej” oznaczają, że: organ nie naruszy prawa jeśli taką grupę zaproponuje w sytuacji mniejszej niż liczba 7 osób w klasie lub oddziale ale nie mniejszej niż 7 w szkole (przedszkolu). Chodzi więc w tym przypadku co do zasady o sytuację, gdy jest co najmniej 7 uczniów (wychowanków) w poszczególnej placówce oświatowej. A zatem zdaniem sądu przepis ten, w zestawieniu z pozostałymi normami wynikającymi z § 2oraz treścią art. 1 pkt 1 i 5 ustawy Prawo oświatowe, „preferuje” aby organizacja nauki religii odbywała się w tej placówce, w której dziecko się uczy, jeśli jest w niej co najmniej 7 uczniów (wychowanków), przy czym dopuszczalność utworzenia grupy międzyklasowej nie jest równoznaczna z wymaganiem utworzenia grup wyłącznie według klucza rocznikowego.
STRONA 16
Dodać też należy, że choć w § 2 ust. 1 zdanie drugie nie stanowi się o danym wyznaniu lub wyznaniach wspólnie nauczających”, jak w §2 ust. 2, to jednak należy mieć i tę okoliczność na uwadze, co wydaje się oczywiste;
B. regulacja § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN oznacza z kolei, że w przypadku grupy mniejszej niż 7 uczniów (wychowanków) danego wyznania lub wyznań wspólnie nauczających w jednej placówce – organ nie naruszy prawa jeśli zaproponuje grupę międzyszkolną lub pozaszkolny (poza przedszkolny) punkt katechetyczny i dojdzie do organizacji takiej nauki w porozumieniu z kościołem lub związkiem wyznaniowym. Ale też, co sąd podkreśla, organ nie naruszy prawa, tj. § 2 ust. 2, jeśli w sytuacji mniejszej niż 7 liczby uczniów danego wyznania lub wyznań wspólnie nauczających a w danej placówce zaproponuje grupę międzyszkolną lub punkt katechetyczny i nie dojdzie do porozumienia z kościołem lub związkiem wyznaniowym lecz przesłanki zaproponowania grupy międzyszkolnej lub punktu katechetycznego będą weryfikowalne i oparte na wszechstronnym rozważeniu warunków podjęcia czynności wynikających z wyżej zarysowanej wykładni systemowej tego przepisu.
Weryfikowalność i wszechstronność tych przesłanek oznacza konieczność dostrzeżenia obiektywnej charakterystyki ucznia (wychowanka), do którego zajęcia mają być kierowane, tj. jego dojrzałości psychofizycznej, etapu rozwoju, samodzielności, np. możliwości dotarcia do innej placówki oświatowej niż ta, w której dziecko pobiera naukę i wychowanie, rozkładu zajęć ucznia (ponownie vide cechy wskazane w art. 1 pkt 1 i 5 ustawy Prawo oświatowe). Wskazówką w tym zakresie, aczkolwiek nie argumentem przesądzającym, może okazać się podstawa programowa wynikająca obecnie m.in. z rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej z dnia 14 lutego 2017 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz podstawy programowej kształcenia ogólnego szkoły podstawowej, w tym dla uczniów z niepełnosprawnością intelektualną w stopniu umiarkowanym lub znacznym, kształcenia ogólnego branżowej szkoły I stopnia, kształcenia ogólnego dla szkoły specjalnej przysposabiającej do pracy oraz kształcenia ogólnego dla szkoły policealnej (Dz. U. poz. 356 z późn. zm.). W rozporządzeniu tym przewidziano wychowanie przedszkolne oraz dwa etapy edukacyjne szkoły podstawowej: klasy I-III edukację wczesnoszkolną i klasy IV-VIII jako Il etap edukacyjny, a także edukację ponadpodstawową.
STRONA 17
Zakładają one realizację określonych celów kształcenia i treści nauczania na konkretnym etapie edukacji oraz uzyskanie konkretnie wskazanych umiejętności po zakończeniu etapu edukacji. Z tym że, zdaniem sądu, treść podstawy programowej jest wyłącznie wspomagająca przy wykładni § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN. Uwzględnienie wyłącznie etapów edukacyjnych i pogrupowanie tylko w ten sposób uczniów w ramach międzyszkolnych zajęć z religii (bądź w punkcie katechetycznym) wywołuje niebezpieczeństwo tworzenia grup zbyt zróżnicowanych wiekowo a więc i rozwojowo (np. inny poziom dojrzałości prezentuje uczeń klasy IV a inny uczeń klasy VIll). Z drugiej zaś strony organizowanie zajęć wyłącznie rocznikowo – przy znikomej ilości uczniów (wychowanków) wydaje się przeczyć wymaganiom racjonalności i ekonomii, ale też nie wynika wprost z analizowanych regulacji, które wymagania rocznikowego nie wprowadzają (w tym zakresie sąd w sprawie niniejszej nie podziela jako zbyt formalistycznego sposobu zorganizowania zajęć z religii, który miał miejsce np. w stanie faktycznym sprawy I OSK 1959/18, którym organizacja zajęć odbywała się wyłącznie rocznikowo). Konieczne jest zatem uelastycznienie organizacji nauki religii według § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN w ten sposób, aby na poziomie szkoły podstawowej organizację tę zaproponować nie tylko i wyłącznie według roczników klasowych oraz nie tylko i wyłącznie według etapu edukacyjnego (wczesnoszkolnego i etapu II obejmującego klasy IV-VIII), ale np. według pogrupowania roczników zbliżonych wiekowo czyli np. klasy I-II, IV-VI, VII-VIII. Taką też propozycję złożyła w skardze Parafia.
Konkludując tę część rozważań stwierdzić trzeba, że aby uznać propozycję organizacji nauki religii na zasadzie § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN za uprawnioną (nawet przy braku porozumienia z kościołem lub związkiem wyznaniowym) – organ jest w obowiązku swoje stanowisko uzasadnić z odwołaniem się do wszystkich okoliczności, które brał i musiał brać pod uwagę (tj. przede wszystkim ilości dzieci określonego wyznania lub wyznań wspólnie nauczających w placówce, ale też dojrzałości i samodzielności dziecka, etapu edukacyjnego z uwzględnieniem zróżnicowania rozwoju dziecka w poszczególnych rocznikach i programów nauczania danej religii w zależności od percepcji wiekowej dziecka). Jeśli powyższe warunki transparentności propozycji organu zostaną zachowane, można będzie uznać, że organ pozostaje w prawie” nawet gdy nie dojdzie do porozumienia z kościołem lub związkiem wyznaniowym.
STRONA 18
Zauważyć w tym kontekście też trzeba, że prawodawca zróżnicował stopnie powinności organizacyjnej w ramach wymagań rozporządzenia MEN, tzn „obowiązek” szkoły lub przedszkola (§2 ust. 1 zdanie pierwsze) i „powinność” organu prowadzącego przedszkole lub szkołę (§ 2 ust. 1 zdanie drugie) – obydwa bez związku ze stanowiskiem przedstawiciela kościoła lub związku wyznaniowego, a w dalszej kolejności organizację nauki religii w porozumieniu” z kościołem lub związkiem wyznaniowym (§ 2 ust. 2) oraz „zgodę” reprezentanta odpowiedniego kościoła na obniżenie wymiaru nauczania religii (§ 8 ust. 1). Co prawda „porozumienie” dotyczy organizacji nauki religii a „zgoda” wymiaru nauczania religii, jednak widoczna jest stopniowalność współdziałania. W konsekwencji, zdaniem sądu, specyfika sytuacji organizacji nauczania religii dla stosunkowo niewielkiej liczby uczniów (organ w sprawie niniejszej wskazał, że na rok szkolny 2022/2023 na datę podjęcia zaskarżonej czynności na terenie całego miasta zgłosiło się zaledwie 7 uczniów) – powoduje, że brak porozumienia i niezorganizowanie zajęć nie oznacza, iż propozycja organu wystosowana na zasadzie § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN będzie zawsze niezgodna z prawem. Organ będzie w prawie” jeśli propozycja ta (utworzenia grup międzyszkolnych lub pozaszkolnego punktu katechetycznego przy mniejszej niż 7 liczbie uczniów w danej placówce/placówkach) zostanie oparta na rozważeniu wszelkich warunków danej sytuacji, a brak porozumienia wynikać będzie wyłącznie z tego, że kościół (związek wyznaniowy) sprzeciwia się tej propozycji tylko z uwagi na własną, odmienną koncepcję organizacji nauczania religii. Inaczej rzecza ujmując należy wskazać, że przy niewielkiej liczbie uczniów (wychowanków) kierunek organizowania nauki religii w § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN jest wytyczony na korzyść organu”;
– reguła z § 2 ust. 4 rozporządzenia MEN oznacza natomiast, że dopiero gdy nie da się w sposób rozsądny zastosować żadnej z reguł powyższych – powstaje szczególnie uzasadniony przypadek”, o którym mowa w § 2 ust. 4, czyli istnieje możliwość zorganizowania przez organ prowadzący szkołę lub przedszkole – w ramach posiadanych środków i na wniosek kościoła lub związku wyznaniowego nauczania religii danego wyznania w sposób odmienny niż określone w ust. 1 – 3.
STRONA 19
Przy czym o ile inicjatywa w tym zakresie powinna pochodzić od przedstawiciela kościoła (złożenie wniosku), o tyle podjęcie tej inicjatywy zobowiązuje organ co najmniej do rozważenia sposobu organizacji nauki religii w sposób inny niż rozważał dotychczas na podstawie § 2 ust. 1-3 (np. wyłącznie dla jednego ucznia w danej szkole bądź bez tworzenia grup międzyklasowych bądź międzyszkolnych). Pamiętać jednak należy, że jest to wyjątek, który musi spełniać cechy szczególnie uzasadnionego przypadku”, co wymaga konkretyzacji w każdej indywidualnej sytuacji.
Reasumując tę część rozważań stwierdzić wypada, że aby pozostawać „w prawie” organ prowadzący szkołę lub przedszkole musi zapewnić lub zaproponować (z zastosowaniem powyższych reguł, co wymaga w każdym przypadku wyjaśnienia i uzasadnienia) 2 h zajęć dla każdej z dopuszczalnych według § 2 ust. 1 – 3 rozporządzenia MEN grup uczniów, co wynika wprost z § 8 tego rozporządzenia. Aktualna pozostaje więc reguła sformułowana przez NSA w sprawie I OSK 1959/18, zgodnie z którą liczba zainteresowanych uczniów wpływa na formę organizacji zajęć a więc mniejsza ilość osób w grupie nie może wpływać na wymiar godzin nauki religii a w placówce publicznej. Nie dojdzie zatem do niezgodnej z prawem sytuacji np. w przypadku utworzenia grup międzyszkolnych niekoniecznie ściśle rocznikowych ale np. grupujących dzieci w sposób zbliżony wiekowo (klasy I-III, IV-VI, VII-VIII, grupy ponadpodstawowe).
VII. 1. Odnosząc powyższe do stanu faktycznego sprawy niniejszej wskazać trzeba w zakresie roku szkolnego 2022/2023:
– jeśli chodzi o Szkołę Podstawową nr 3 – brak jest jakiejkolwiek konkretnej, odnoszącej się do indywidualnych okoliczności dotyczących tej Szkoły wypowiedzi organu w zaskarżonej czynności. Sposobu postępowania organu odnośnie uczniów, którzy zgłosili w tej Szkole chęć nauki religii greckokatolickiej, nie da się też wyprowadzić z dokumentacji znajdującej się w aktach sprawy przesłanych sądowi wraz ze skargą. Według tych dokumentów (vide odpowiedź organu na wniosek Administratora skarżącej Parafii z 31 sierpnia 2022 r. – pismo z 22 września 2022 r.znak EDU-VIII.4424.033.91.2022) – na lekcje religii greckokatolickiej w SP nr 3z głoszono wyłącznie jedno dziecko w klasie III, dla którego – po rozważeniu dobra i bezpieczeństwa dziecka, na prośbę rodzica i z uwagi na wiek dziecka zorganizowano 2 h lekcji religii do zakończenia pierwszego etapu edukacyjnego. Sąd jednak zwraca uwagę, że na temat podstawy prawnej takiego działania nie ma ani słowa w zaskarżonej czynności, a pełnomocnik organu zapytany o tę sytuację na rozprawie przed sądem wskazał, że odbyło się to „na zasadzie dobrej woli organu”.
STRONA 20
Co więcej, z akt sprawy wynika, że w SP nr 3 zgłosiło się jeszcze dwoje uczniów jeden z klasy IV i jeden z klasy VIII. Wynika to z pisma organu z 28 listopada 2022 r. znak EDU-VIII.4424.2.496.2022, w którym zaproponowano zorganizowanie dla nich nauki lekcji religii greckokatolickiej w Szkole Podstawowej nr 9. Brak w aktach sprawy informacji, jakim skutkiem” zakończyła się korespondencja zawierająca to pismo. Mimo też że sytuację w Szkole Podstawowej nr 3 obejmował wniosek z 28 kwietnia 2023 r. zaskarżona czynność sytuacji w tej Szkole w ogóle nie dotyczy bowiem nie sposób uznać za ustalenie organizacji nauki religii w tej placówce ogólną wypowiedź organu polegającą wyłącznie na przytoczeniu treści regulacji § 2 ust. 1, 2i 4 rozporządzenia MEN. Nie wiadomo zatem z jakich powodów uczniom SP nr 3 z klas IV i VIlI zaproponowano jedną łączoną grupę nauki religii w SP nr 9 – w szczególności na jakiej podstawie i z jakich powodów organ to uczynił. Wynika z powyższego, że wydając zaskarżoną czynność organ nie ustalił w całokształcie stanu faktycznego odnośnie Szkoły Podstawowej nr 3, nie rozważył przepisów które miały odnośnie tej placówki w dacie podejmowania czynności zastosowanie, zaś wyłącznie przytoczenia treści § 2 rozporządzenia MEN nie można w tej sytuacji uznać za ustalenie legalne, uzasadnione i zgodne z wymaganiami jakie stawia przed organem treść rozporządzenia;
-jeśli chodzi o Szkołę Podstawową nr 9, to wyjaśnienie ustalenia organizacji nauki religii greckokatolickiej w tej placówce jest trudne już chociażby z tego powodu, że sam organ nie jest konsekwentny we wskazaniu dla ilu uczniów odbywały się zajęcia w roku szkolnym 2022/2023. Z pisma Zastępcy Prezydenta Miasta Białegostoku z 22 września 2022 r. znak EDU-VIII.4424.2.496.2022 wynika, że w SP nr 9 funkcjonuje jedna grupa międzyklasowa obejmująca czterech uczniów klas IV, V, VII i VIII. W odpowiedzi na skargę wskazano, że jest to jedna grupa międzyoddziałowa obejmująca trzech uczniów. Zaskarżona czynność nie wyjaśnia sposobu zorganizowania takiej formy zajęć nauki religii dla ww. Szkoły, a więc w ogóle nie zawiera rozstrzygnięcia odnośnie wniosku w tym zakresie. Niezależnie jednak nawet od powyższego – jak wyżej wskazano, zorganizowanie nauczania dla wszystkich dzieci od klasy „IV” do klasy „VIIl” w ramach jednej grupy międzyklasowej budzi wątpliwości odnośnie należytego uwzględnienia treści art. 1 pkt 1 i 5 ustawy Prawo oświatowe (dojrzałości i rozwoju dziecka).
STRONA 21
Pozostaje sprzeczne z realizacją celu systemu oświatowego polegającego na zapewnieniu prawa dzieci i młodzieży do wychowania i opieki, odpowiednich do wieku osiągniętego rozwoju, a także dostosowania treści, metod i organizacji nauczania do możliwości psychofizycznych uczniów. Nie wiadomo w związku z tym, czym kierował się organ organizując taką „łączoną” grupę, tj. czy treścią podstawy programowej, etapem edukacyjnym czy też ilością dzieci zgłaszających się na naukę tej konkretnej religii w danej szkole (tzn największą ich liczbą spośród innych szkół podstawowych). Zaskarżona czynność w zakresie w jakim w zasadzie nie stanowi konkretnej odpowiedzi na wniosek „o zajęcie stanowiska w zakresie sposobu organizacji nauki” religii greckokatolickiej wj placówce oświatowej podlega więc wyeliminowaniu z obrotu prawnego jako nieweryfikowalna;
– jeśli chodzi o Szkołę Podstawową nr 15 – jedyna informacja, w oparciu o którą można ustalić ilość wniosków rodziców o zorganizowanie lekcji religii greckokatolickiej w tej placówce to treść pisma Zastępcy Prezydenta Miasta Białegostoku z 22 września 2022 r. znak EDU-VIII.4424.2.496.2022 adresowanego do Biskupa Eparchii Olsztyńsko-Gdańskiej, w którym to piśmie wymieniono jednego ucznia klasy VI. W piśmie tym zaproponowano uczestniczenie w lekcjach religii w grupie międzyszkolnej na terenie Szkoły Podstawowej nr 9 na podstawie § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN. W odpowiedzi Biskup nie wyraził zgody (pismo z 17 października 2022 r. znak L.p.:2022/230) powołując się na brak dostosowania planów zajęć w Szkole Podstawowej nr 9, nieuwzględnienie art. 1 pkt 1 i 5 ustawy Prawo oświatowe, nieuwzględnienie konieczności dojazdu ucznia na zajęcia w innej szkole. Powyższe wynika z akt sprawy natomiast nie wynika konkretnie z zaskarżonej czynności, w której wspomniano jedynie o złożonej propozycji porozumienia i o odmowie jej przyjęcia. Sąd jednak zwraca uwagę, że przedstawiona propozycja nie uwzględniała wszystkich istotnych okoliczności, w szczególności właśnie treści art. 1 pkt 1 i 5 ustawy Prawo oświatowe. Zaproponowanie jednej grupy obejmującej uczniów klasy IV, V, VII i VIII nie uwzględnia w pełni – jak wyżej sąd wskazał – dojrzałości psychofizycznej dziecka.
STRONA 22
Przy tej okazji sąd też zwraca uwagę, że z akt wynika niezweryfikowanie przez organ metod postępowania kierownictwa poszczególnych szkół ze zgłaszanymi wnioskami o organizację nauki religii (vide notatka z rozmowy telefonicznej przeprowadzonej z dyrektorami szkół 25 października 2022 r. oraz wskazanie w piśmie Biskupa z 17 października 2022 r. na odmowę przyjmowania wniosków od rodziców). Wywołuje to konieczność wskazania, że decyzję o złożeniu pisemnego życzenia zorganizowania lekcji religii autonomicznie podejmują rodzice i nie może powstać sytuacja, w której dyrektor placówki informuje rodziców o braku lekcji religii w ofercie szkoły. O tym, że lekcje te znajdą się bądź też nie „w ofercie” decyduje treść § 2 rozporządzenia MEN należycie zinterpretowana. Rodzice powinni otrzymać informację o trybie organizowania zajęć religii wynikającym z rozporządzenia MEN a dalej o skutkach podjętych na tej podstawie prób zorganizowania zajęć. Dopiero mając pełną wiedzę mogą podjąć decyzję czy podtrzymują wniosek o organizację lekcji religii czy też z uwagi na zaproponowaną formę tych zajęć jednak nie. Natomiast sytuacja w tym zakresie odnośnie Szkoły Podstawowej nr 15 nie jest jasna (vide informacja Biskupa w piśmie z 17 października 2022 r. o „odmowie przyjęcia wniosku”). W szczególności a nie zostało wyjaśnione czy Szkoła Podstawowa nr 9 była rzeczywiście optymalnym rozwiązaniem wobec faktu, że zamiar pobierania nauki religii greckokatolickiej prawdopodobnie zgłaszali również rodzice dzieci z innych szkół podstawowych. Trudno jednak na podstawie akt sprawy wiarygodnie zweryfikować ile tych wniosków było i uczniów których klas;
– dowodem na powyższe jest sytuacja w Szkołach Podstawowych nr 33 i 48. W zaskarżonej czynności organ wskazał, że w tych Szkołach „wnioski zostały przyjęte”, zwrócono się do Biskupa o zajęcie stanowiska odnośnie propozycji zorganizowania zajęć w Szkole Podstawowej nr 9 – jednak nie sposób skontrolować legalnością działania organu w tym zakresie w kontekście § 2 rozporządzenia MEN. Z akt bowiem nie wynika, ilu uczniów i z jakich klas zgłosiło się w ww. placówkach (SP nr 33 i 48). Nie załączono do akt pisma kierowanego do Biskupa, o którym mowa jest w zaskarżonej czynności. Dlatego i w odniesieniu do tych Szkół należy przyjąć, że zaproponowanie ich uczniom jednej grupy międzyszkolnej w Szkole Podstawowej nr 9 jest nieweryfikowalne. Organ w tym zakresie nie może argumentować, że jego stanowisko odpowiadało wymaganiom § 2 rozporządzenia MEN, bowiem nie wiadomo w istocie który z ustępów tego przepisu powinien mieć zastosowanie; sąd nie jest w stanie zweryfikować sposobu organizacji nauki religii greckokatolickiej dla uczniów szkół ponadpodstawowych wskazanych we wniosku z 28 kwietnia 2023 r., tj. III Liceum Ogólnokształcącego, VIII Liceum Ogólnokształcącego i Technikum nr 6.
STRONA 23
Do akt sprawy nie załączono jakiegokolwiek materiału dowodowego na tę okoliczność, nie wiadomo ile w istocie wniosków wpłynęło (wnioskodawca wskazuje na odmowy przyjęcia wniosków przez dyrekcje poszczególnych placówek). Przy sformułowanych zarzutach, że wnioski nie były przyjmowane (co pośrednio znajduje potwierdzenie w notatce telefonicznej z rozmów z dyrekcją placówek) – brak dowodu na złożenie wniosków (ich ilość oraz treść), a także brak jakichkolwiek szerszych wyjaśnień w tym zakresie w zaskarżonej czynności uniemożliwia przyjęcie, że zaproponowanie III LO było jedynym optymalnym rozwiązaniem. Wypowiedź pełnomocnika organu na rozprawie przed sądem nie może zastąpić treści zaskarżonej czynności.
Natomiast sąd dostrzega i zauważa, że na etapie ponadpodstawowym – mając na uwadze samodzielność dzieci i ich rozwój – propozycja, w warunkach § 2 ust. 2 rozporządzenia MEN, zorganizowania grupy międzyszkolnej łączonej jest co do zasady propozycją silniej usprawiedliwioną niż w przypadku takiej grupy na etapie szkoły podstawowej. Stanowisko to znajduje także uzasadnienie w zasadach doświadczenia życiowego.
2. W zakresie roku szkolnego 2023/2024 należy wskazać, że brak jest jakiegokolwiek materiału aby sprawdzić, w oparciu o jakie dokumenty przyjęta została propozycja jednej grupy międzyklasowej dla szkół podstawowych i jednej grupy międzyklasowej dla szkół ponadpodstawowych. Pewien obraz sytuacji dają pisma złożone przez pełnomocnika Parafii na etapie sądowym, z których wynika, że wniosków w kolejnym roku szkolnym jest więcej niż w roku szkolnym poprzednim. Sąd jednak kontroluje legalność zaskarżonej czynności na datę jej podjęcia a nie na moment późniejszy. Na datę zaś podjęcia zaskarżonej czynności nie ma możliwości jej pełnej weryfikacji, tj. w odniesieniu do propozycji zorganizowania nauki religii greckokatolickiej w roku szkolnym 2023/2034 w szkołach ponadpodstawowych w ramach wyłącznie jednej grupy międzyszkolnej dla wszystkich tych szkół.
VIII. Odnośnie nowelizacji rozporządzenia MEN wprowadzonej w 2014 r., mocą której skreślono w § 2 ust. 2 zdanie uzależniające możliwość utworzenia grupy międzyszkolnej lub pozaszkolnego punktu katechetycznego od zgłoszenia co najmniej trzech uczniów nowelizacja te nie ma znaczenia dla stanowiska sformułowanego w sprawie niniejszej. Nadal bowiem aktualny pozostaje obowiązek zorganizowania nauki lekcji religii nawet dla jednego ucznia w szkole, z tym że obowiązek ten może zostać uznany za wypełniony w formie międzyszkolnej nie tylko wówczas, gdy – tak jak przed nowelizacją – grupa międzyszkolna będzie liczyła co najmniej trzech uczniów. Innymi słowy, nadal istnieje obowiązek zorganizowania nauki religii dla jednego ucznia (w wymiarze wynikającym z § 8 ust. 1 rozporządzenia, z wyjątkiem wynikającym z ust. 1 zdanie drugie) z tym że w formach przewidzianych w § 2 rozporządzenia MEN.
STRONA 24
IX. Z uwagi na powyższe na podstawie art. 146 § 1 p.p.s.a. orzeczono jak w sentencji.
O kosztach postępowania orzeczono podstawie art. 200 p.p.s.a. w związku z § 14 ust. 1 pkt 1 lit. „c” rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz. U. z 2023r., poz. 1935 z późn. zm.). Na koszty te składają się wpis od skargi, wynagrodzenie pełnomocnika, opłata skarbowa.
